مجله علوم و فنون باغبانی ایران
سال سوم شماره 3 (پاییز و زمستان 1381)

این پژوهش با هدف مطالعه میزان تولید بذر ژنوتیپ های مختلف پیاز، تاثیر اندازه سوخ مادری و مطالعه روابط بین ویژگی های مختلف و نقش آن ها در افزایش عملکرد بذر به اجرا درآمد. بدین منظور آزمایشی در سال 1378 به صورت کرت های خرد شده شامل 13 ژنوتیپ انتخابی (فاکتور اصلی) و 3 اندازه سوخ (فاکتور فرعی) و با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه پژوهشی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان انجام گرفت. ژنوتیپ ها از نظر تمامی ویژگی های اندازه گیری شده در ارتباط با تولید بذر با یکدیگر تفاوت معنی داری در سطح احتمال یک درصد نشان دادند. تفاوت قابل توجه موجود در بین توده ها برای بیشتر ویژگی ها حاکی از گوناگونی ژنتیکی قابل ملاحظه بین این 13 توده بود. توده ’ طارم‘ زودرس ترین ژنوتیپ از نظر پیدایش گل آذین، گلدهی و رسیدن بذر بود در حالی که توده های ’ قم‘، ’ ابرکوه‘ و رقم ’ یلوسوئیت اسپانیش‘ دیررس بودند. توده ’ قم‘ دارای بیشترین تعداد گل آذین در بوته و مقدار بذر بود و توده های ’ آذرشهر‘، ’ درچه‘ و رقم ’ یلوسوئیت اسپانیش‘ بذر کمی تولید کردند. اندازه سوخ مادری بر ویژگی های اندازه گیری شده تاثیر معنی داری را نشان داد، به طوری که با افزایش اندازه آن، تعداد گل آذین در بوته، ارتفاع گل آذین و عملکرد سوخ جانبی افزایش یافت. عملکرد بذر در بوته همبستگی مثبت با شمار روز تا پیدایش گل آذین ها و تعداد گل آذین در بوته داشت. ژنوتیپ ها بر اساس هشت ویژگی اندازه گیری شده به کمک آزمون T2 کاذب هوتلینگ و معیار توان سوم خوشه ها به سه گروه تقسیم شدند.

به تازگی تاثیر اتیلن بر افزایش واکنش های فیزیولوژیک و مورفولوژیک ناشی از تنش کمبود آهن به ویژه در گروهی از گیاهان مور بررسی قرار گرفته است. همچنین نقش این واکنش ها در جذب آهن و سایر کاتیون ها توسط ریشه و به عکس تاثیر کمبود این عناصر بر واکنش های مطرح شده در گیاهان مختلف مورد آزمایش قرار گرفته اند. اهمیت تاثیر اتیلن به عنوان یک هورمون گیاهی بر مکانیسم های جذب کاتیون ها توسط یاخته های ریشه ما را بر آن داشت تا اثرهای احتمالی آن در جذب عناصر کم مصرف در مرکبات را مورد بررسی قرار دهیم. بدین منظور ریشه دانهال های لیموی آب را تحت تاثیر اتفن به عنوان ماده آزاد کننده اتیلن قرار داده و اثر این ماده را بر روی تغییرات مورفولوژیک ریشه، میزان جذب عناصر آهن، روی، منگنز و مس توسط ریشه و غلظت آن ها در برگ مورد بررسی قرار دادیم. نتایج آزمایش نشان داد که اتیلن میزان حجم ریشه ها را به جهت تولید ریشه های جانبی افزایش داده و همچنین تشکیل ریشه های مویین و تورم انتهایی در نوک ریشه ها را موجب گردیده است. علاوه بر این اتیلن سبب افزایش میزان جذب عناصر کم مصرف به ویژه آهن و منگنز توسط ریشه ها شده است. اثر غیر مستقیم اتفن از طریق افزایش میزان رشد ریشه ها برروی گسترش سطح برگ موجب کاهش میزان وزن ویژه برگ و ایجاد پدیده رقت در برگ ها می گردد. در این شرایط اندازه گیری میزان عناصر کم مصرف در واحد وزن خشک برگ به دلیل پدیده رقت، آگاهی های ناچیزی در زمینه میزان جذب این عناصر در مقایسه با شاهد در اختیار ما قرار می دهد. این در حالی است که محاسبه میزان این عناصر برای هر برگ تحلیل مناسب تری را در زمینه وضعیت این عناصر در برگ ارایه نمود. شاخص مطرح شده نشان داد که جذب عناصر آهن، منگنز، روی و مس در برگ ها افزایش یافته است. تاثیر موضعی اتفن در افزایش میزان جذب آهن و منگنز توسط ریشه ها نشان دهنده نقش بیشتر عوامل فیزیولوژیک و پس از آن تغییرهای مورفولوژیک ریشه می باشد. این در حالی است که جذب روی و مس بیشتر تابع افزایش حجم ریشه می باشد. بنابراین اثر اتیلن در افزایش واکنش ها فیزیولوژیکی ناشی از کمبود آهن، بیش از همه بر روی جذب آهن و منگنز موثر بوده و جذب روی و مس را به دلیل افزایش میزان رشد ریشه تحت تاثیر قرار داده است. در نتیجه اتیلن از راه تغییرهای فیزیولوژیک و مورفولوژیک در سطح ریشه های لیموی آب نقش موثری در جذب عناصر کم مصرف دارد.

در این بررسی، گوناگونی ژنتیکی 12 توده بادام وحشی استان اصفهان با استفاده از نشانگرهای RAPD مورد ارزیابی قرار گرفت. DNA ژنومی از بافت های برگی جوان استخراج گردید و واکنش های PCR با استفاده از 9 آغازگر 10 نوکلئوتیدی انتخابی به طور جداگانه صورت گرفت. اندازه نوارهای حاصل، از 200 تا 3229 جفت باز (bp) متغیر بود. برای رسم نمودار خوشه ای، از روش UPGMA و ضریب تشابه ژاکارد در داخل و بین توده ها استفاده شد. بر اساس این روش توده های مورد بررسی در چهار گروه قرار گرفتند که هر کدام متعلق به یکی از چهار گونه مورد استفاده مشتمل برA.elaegnifolia, A.haussknechtii, Amygdalus scoparia و A.lycioides بودند. به طور کلی، هم در داخل و هم در بین توده ها گوناگونی به نسبت بالایی مشاهده شد. بر اساس میانگین ضریب های تشابه درون گونه ای، گونه A.haussknechtii از گوناگونی بیشتری نسبت به دیگر گونه های برخوردار بود. در مورد گوناگونی بین گونه ای نیز، بیشترین فاصله ژنتیکی بین گونه های A.lycioides و A.haussknechtii تشخیص داده شد. بدین ترتیب، با توجه به گوناگونی به نسبت زیاد و دقیق تر محاسبه شده برای این گیاهان، می توان از این گوناگونی به طور کارآمدتر برای بهبود ویژگی های با ارزش و مهم استفاده کرده و از این رو زمینه ورود ژن های مفید در افراد جدید را فراهم کرد.

به منظور بررسی نحوه توارث مکان های ژنی ریز ماهواره در نتایج حاصل از گردافشانی کنترل شده انگور، دو رگه های حاصل از تلاقی رقم های "بیدانه قرمز" × "موسکات هامبورگ" به کار رفتند و 46 دانهال به همراه والدین برای استخراج DNA مورد استفاده قرار گرفتند. شش مکان ریز ماهواره ای (SSRs) شامل ssrZAG47, VVMD36, VVMD32, VVMD5, VVS2 و ssrZAG79 که والدین برای آنها به طور کامل پلی مورف بودند، استفاده شدند. قطعه های DNA به روش واکنش زنجیره ای پلیمراز وا آغازگرهای فلورسنت نشان دار شده با رنگ های مختلف تکثیر شدند و طول قطعه های بدست آمده با استفاده از دستگاه DNA آنالایزر ABI Prism 3100 که بر اساس سیستم الکتروفورز موئینه عمل می کند، در مرکز تحقیقات ژن دانشگاه ایالتی اورگان کشور آمریکا اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد که 94% از دانهال ها با داشتن تنها یک آلل از هریک از والدین در هر مکان ریز ماهواره ای، دورگه می باشند در حالی که 6% نتایج با داشتن آلل های پایه های مادری، حاصل از خود گرده افشانی بودند. توزیع آلل های ریز ماهواره در هر مکان نشان داد که توارث آنها به صورت هم بارز بوده و با توجه به آزمون کای اسکور (X2) اختلاف معنی داری (P>0.07) با نسبت های مندلی (1:1:1:1) نداشتند. دانهای های حاصل از خود گرده افشانی نیز تنها وجود آلل های پایه مادری را به صورت هموزیگوس یا هتروزیگوس نشان دادند. این نتایج اهمیت و قدرت مکان های ژنی ریز ماهواره در بررسی روابط والدین - نتایج جمعیت ها برای استفاده در مطالعه های مربوط به توارث پذیری آلل ها و ویژگی های تجزیه جمعیت های در حال تفریق، تهیه نقشه های ژنی پیوستگی و بازیابی شجره تاریخی درختان را نشان می دهد.

برای تعیین اثر تنظیم کننده های رشد بر تسریع بلوغ میوه و کاهش خسارت باران های فصل برداشت آزمایش هایی در ایستگاه تحقیقات انجیر استهبان انجام شد. برای تحریک رشد و بلوغ میوه انجیر رقم "سبز" از اتفن (625, 500,250,125,0 و 750 میلی گرم در لیتر)، 4, 2- دی کلروفنوکسی استیک اسید (2,4-D) (20, 15, 10, 5, 0 و 25 میلی گرم در لیتر) و 5, 4,2- تری کلرو فنوکسی استیک اسید (2,4,5-T) (20, 10, 0 و 30 میلی گرم در لیتر) روی برگ ها و میوه ها در 22, 15 و 29 تیرماه در سال های 1375 و 1376 استفاده گردید. نتایج نشان داد که تنظیم کننده های رشد مورد استفاده در 29 تیرماه نیروی جداسازی میوه را کاهش دادند، اما مصرف آن ها در 22 تیرماه باعث کاهش وزن شد. اتفن 500 میلی گرم در لیتر، 20 2, 4-D میلی گرم در لیتر و 20 2, 4, 5-T میلی گرم در لیتر طول مدت برداشت را کوتاه کرد. 5 2, 4-D میلی گرم در لیتر اثر بیشتری روی افزایش قطر میوه نسبت به سایر تیمارها داشت. مواد استفاده شده اثر زیان آوری روی شکل برگ و یا کیفیت میوه نداشتند.

در دو سال، گل های گلابی ’شاه میوه‘ علاوه بر خود گشنی، با دانه گرده ارقام ’بارتلت‘، ’بوربوسک‘، ’بورهاردی‘، ’پیغمبری‘، ’کوشیا‘، ’لوییزبون‘ و ’سه فصله‘ گرده افشانی شدند و میزان تشکیل میوه، وزن میوه، تعداد بذر و درصد مواد جامد محلول در عصاره میوه تحت تاثیر انواع مختلف گرده ارزیابی شد. ’شاه میوه‘ در شرایط این آزمایش به طور کامل خود ناسازگاری نشان داد. بنابراین کاشت دستکم یک رقم گرده دهنده سازگار در باغ های تجاری گلابی شاه میوه ضروری است. ’کوشیا‘ و ’بارتلت‘ بیشترین میزان میوه را تولید نمودند و بنابراین به عنوان گرده دهنده مناسب برای ’شاه میوه‘ قابل توصیه اند. پس از آن ها به ترتیب ’بورهاردی‘، ’بوربوسک‘، تیمار آزاد گرده افشان، ’سه فصله‘ و ’لوییزبون‘ قرار داشتند. دانه گرده ’پیغمبری‘ قادر به باروری ’شاه میوه‘ نبود و بنابراین به عنوان گرده دهنده برای ’شاه میوه‘ مناسب نیست. در این آزمایش اثر نوع دانه گرده بر وزن و درصد مواد جامد محلول میوه معنی دار نشد، اما میانگین تعداد بذر در هر میوه تحت تاثیر قرار گرفت. بین تعداد بذر در میوه و وزن میوه نیز رابطه مشخصی مشاهده نگردید.

به منظور ارزیابی استعداد ریشه زایی تعدادی از ارقام زیتون با استفاده از قلمه های نیمه چوبی در شرایط مه افشان، آزمایشی در سال های 1378 و 1379 در ایستگاه تحقیقات زیتون طارم اجرا شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار و 21 تیمار (رقم) انجام شد. قلمه گیری در تاریخ های دهه اول بهمن ماه سال 1378 و دهه اول آذرماه سال 1379 انجام و بی درنگ از تنظیم کننده رشد IBA با غلظت 3500 میلی گرم در لیتر به مدت 5 ثانیه برای تیمار قلمه ها استفاده شدو بستر پرلیت به عنوان محیط ریشه زایی به کار گرفته شد. نتیجه آزمایش نشان داد که از نظر درصد ریشه زایی و میانگین تعداد ریشه در قلمه در بین ارقام تفاوت معنی داری در سطح 1% وجود دارد. اثر زمان قلمه گیری در ریشه زایی موثر بود. نتایج دو ساله آزمایش نشان داد که ارقام ’محزم ابوالسطل‘، ’مصابی‘، ’بلیدی‘ و ’کاوی‘ به ترتیب با 88.5، 86، 80.8 و 79.3 درصد ریشه زایی بدون در نظر گرفتن تعداد ریشه در قلمه، آسان ریشه زا و ارقام ’کالاماتا‘ و ’دان‘ با 34.7 و 42.3 درصد ریشه زایی، سخت ریشه زا بودند. ارقام ’بلیدی‘، ’میشن‘، ’محزم ابوالسطل‘، ’سیپرسینو‘، ’فوجی‘ و ’مانزانیلا‘ به ترتیب با 16.8، 16.1، 15.3، 15، 14 و 13.3 تعداد ریشه در قلمه، دارای تعداد ریشه بیشتر و ارقام ’دان‘، ’کالاماتا‘، ’موستوئیدس‘، ’ماری گرگان‘ و ’کنسروالیا‘ به ترتیب با 5.7، 7.1، 7.2، 7.2 و 7.5 ریشه، دارای تعداد ریشه کمتری در قلمه بودند.

جهت ایجاد هماهنگی بین میزان فتوسنتز و کربوهیدرات تولید شده با مقدار محصول در نخل خرما به طور معمول تنک خوشه انجام می شود و در بسیاری از ارقام این کار باعث افزایش کمیت و کیفیت میوه شده است. جهت ایجاد تعادل بین تعداد خوشه و تعداد برگ و مطالعه نسبت بین آن ها این پژوهش روی رقم ’استعمران‘ که رقم غالب استان خوستان می باشد انجام گردید. این آزمایش در سال های 1374 و 1375 در شهرستان شادگان به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و 5 تیمار و در مجموع بر روی 45 درخت اجرا شد. تیمارها شامل موارد زیر بود: 1- برای هر 8 تا 9 برگ نگهداشتن یک خوشه و حذف بقیه خوشه ها، 2- برای هر 10 تا 11 برگ نگهداشتن یک خوشه و حذف بقیه خوشه ها، 3- برای هر 12 تا 13 برگ نگهداشتن یک خوشه و حذف بقیه خوشه ها، 4- برای هر 14 تا 15 برگ نگهداشتن یک خوشه و حذف بقیه خوشه ها و 5- نگهداشتن تمام برگ ها و خوشه ها (شاهد). نتایج نشان داد که اثلر تیمارها بر طول میوه و وزن محصول معنی دار بود ولی در مورد قطر و وزن میوه معنی دار نشد. این آزمایش نشان داد که نسبت 8 تا 9 برگ برای هر خوشه (تیمار 1) تیمار برتر بوده و برای تنک خوشه خرمای رقم ’استعمران‘ پیشنهاد می گردد.